Οι ακτίνες Χ και οι ακτίνες γάμμα είναι μέρος του φάσματος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που περιλαμβάνει επίσης τα ραδιοκύματα, και το υπέρυθρο, ορατό και υπεριώδες φως. Ουσιαστικά, είναι μικρά πακέτα ενέργειας που ονομάζονται φωτόνια. Οι ακτίνες Χ που κατευθύνονται στους ιστούς αποθέτουν την ενέργειά τους και επειδή η ενέργεια είναι αρκετά υψηλή, προκαλεί την απομάκρυνση ηλεκτρονίων από τα άτομα, με αποτέλεσμα τον ιονισμό, εξ ου και ο όρος ιονίζουσα ακτινοβολία. Μόλις η ενέργεια εναποτεθεί στους ιστούς, συμβαίνουν πολλές αλληλεπιδράσεις, με αποτέλεσμα τη δημιουργία περισσότερων ελεύθερων ηλεκτρονίων και ελεύθερων ριζών. Οποιοδήποτε από τα κυτταρικά συστατικά όπως πρωτεΐνες, λιπίδια, RNA και DNA μπορεί να καταστραφούν. Η διπλή έλικα του DNA φαίνεται να είναι η πιο ευαίσθητη στην επίδραση της ακτινοβολίας, με αποτέλεσμα τον κυτταρικό θάνατο.
Η δόση της ακτινοβολίας μετριέται ως η ποσότητα της απορροφούμενης ενέργειας ανά μονάδα μάζας, Κύρια μονάδα μέτρησης είναι το 1 Gray, ίσο με 1 J / kg.
Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται στην ογκολογία ως μια τοπική-περιοχική θεραπευτική μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε μόνη είτε σε συνδυασμό με τη χειρουργική επέμβαση και τη χημειοθεραπεία. Η λογική για το συνδυασμό χειρουργικής επέμβασης και ακτινοβολίας στηρίζεται στο ότι τα πρότυπα δράσης τους είναι διαφορετικά. Συγκεκριμένα, στο κέντρο του όγκου υπάρχει μεγαλύτερος όγκος καρκινικών κυττάρων, συχνά σε νεκρωτικές και υποξικές συνθήκες, ενώ αντίθετα στην περιφέρεια του όγκου τα καρκινικά κύτταρα είναι λιγότερα και οι ιστοί καλύτερα αγγειούμενοι. Με βάση αυτή την παρατήρηση:
- η χειρουργική επέμβαση μπορεί να αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος του όγκου αλλά από την άλλη πλευρά συνήθως περιορίζεται από φυσιολογικές δομές κοντά στον όγκο
- η ακτινοβολία από την άλλη δεν μπορεί να δράσει σε μεγάλου όγκους, αλλά είναι πιο αποτελεσματική στα όρια του καρκίνου, όπου τα καρκινικά κύτταρα είναι λιγότερα και οι ιστοί είναι καλύτερα αγγειούμενοι.
Τέλος, η ακτινοβολία μπορεί να συνδυαστεί με χημειοθεραπευτικούς παράγοντες. Οι δύο μέθοδοι παρουσιάζουν διαφορετικούς μηχανισμούς κυτταρικής θανάτωσης και τα αποτελέσματα μπορεί να είναι συνεργιστικά.
Η ακτινοθεραπεία στον Καρκίνο του Μαστού
Η ακτινοθεραπεία αποτελεί βασικό πυλώνα στη θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου του μαστού. Έχει αποδειχθεί ότι μειώνει σημαντικά, στο 50%, τον κίνδυνο τοποπεριοχικής υποτροπής ενώ πρόσφατες αναλύσεις υποστηρίζουν και την βελτίωση της συνολικής επιβίωσης, κυρίως σε υψηλού κινδύνου ασθενείς.
Βασικές αρχές της χρήσης της είναι:
- Συμπληρώνει συνήθως τη χειρουργική θεραπεία
- Απαιτεί εξειδικευμένο σχεδιασμό για βέλτιστη στόχευση στο σημείο ενδιαφέροντος
- Χορηγείται σε μικρές δόσεις, μέχρι τη συμπλήρωση της επιθυμητής συνολικής δόσης.
- Χορηγείται σε συγκεκριμένη έκταση, τα λεγόμενα πεδία. Μπορεί να αφορά στο μαστό, στην κοίτη του όγκου ή και σε περιοχικές λεμφαδενικές ομάδες.
Βασικές ενδείξεις ακτινοθεραπείας, αποτελούν:
- Οι επεμβάσεις διατήρησης του μαστού
- Μετά μαστεκτομή, όταν εκτιμάται ότι ο κίνδυνος τοπικής υποτροπής είναι υψηλός (μεγάλο μέγεθος όγκου, μεγάλος αριθμός διηθημένων λεμφαδένων, μικρά χειρουργικά όρια κ.α.)
- Μεταστατικές εστίες (οστικές, εγκεφαλικές) που θέτουν σε κίνδυνο ζωτικές λειτουργίες
Οι βασικές παρενέργειες της ακτινοθεραπείας διακρίνονται, ανάλογα με τη βαρύτητα και τη συχνότητά τους, σε:
- Συχνές, ελαφρές: Κόπωση, αναιμία, δερματίτιδα, τελαγγειετασίες
- Λιγότερο συχνές και σημαντικής βαρύτητας: πνευμονίτιδα, περικαρδίτιδα και καρδιακή ανεπάρκεια, κατάγματα πλευρών
- Σπάνιες, βαρείες: αγγειοσάρκωμα
Για τη μείωση των παρενεργειών και τη στοχευμένη ακτινοθεραπεία, εφαρμόζονται συνεχώς νεότερες τεχνικές και πρωτόκολλα ακτινοβόλησης. Οι τεχνικές περιλαμβάνουν:
– τρισδιάστατο σχεδιασμό υπό αξονικό τομογράφο
– κατάλληλη συγκέντρωση της ακτινοβολίας, με στόχο τη λιγότερη δόση στο δέρμα και τα θωρακικά σπλάγχνα (πνεύμονες, καρδιά) και τη μεγαλύτερη στο μαζικό παρέγχυμα ή το θωρακικό τοίχωμα
– προσαρμογή της ακτινοβόλησης με βάση την αναπνευστική λειτουργία
Παράλληλα, εκτιμάται η αποτελεσματικότητα συντομότερων και πιο συμπυκνωμένων ενεργειακά θεραπευτικών πρωτοκόλλων, καθώς και η διεγχειρητική ακτινοθεραπεία.
Χειρουργική αντιμετώπιση καρκίνου του μαστού
